Put ka Istočnoj Srbiji može pobuditi velika očekivanja, a ono što je sasvim sigurno je da će ona biti ispunjena. Srdačni ljudi, zdrava hrana, bogato kulturno-istorijsko nasleđe i pejzaži naslikani božjom rukom pozivaju čoveka da uspori, zastane i zagleda se u dušu sveta obojenu nijansama plavetnila, sunčevog sjaja i zelenog raja. Drugujući sa Dunavom, gustim rastinjem, muzikom ptica i insekata, Nacionalni park Đerdap tolim zagrljajem pozdravi svakog putnika namernika.
Pešačkim stazama do atraktivnih vidikovaca
Đerdap je teritorijalno najveći nacionalni park u našoj zemlji, prostire se na bezmalo 64.000 hektara, ima brojne prirodne i stvorene vrednosti, te javno preduzeće koje njime gazduje nastoji da ovo bogatstvo prezentuje na što bolji način kako bi ga približilo i podelilo sa ljudima iz zemlje i inostranstva.
– Upravljač je od 2015. godine intenzivno počeo da radi na razvijanju ponude namenjene posetiocima. Naši sadržaji baziraju se na aktivnom odmoru u prirodi. Zbog toga imamo uređene pešačke staze koje vode do atraktivnih vidikovaca po kojima smo prepoznatljivi, do pećina koje su uređene za posete, kanjona, klisura, odnosno do najlepših delova Nacionalnog parka. Sve to radimo u skladu sa svojom delatnošću na održiv način. To znači da je svaka poseta, posebno u delovima koji su u najstrožem režimu zaštite, strogo kontrolisana, uz pratnju čuvara zaštićenog područja. To nam i zakonski akti nalažu, počinje priču o Nacionalnom parku Đerdap, Sanja Manojlović.
Kako smo saznali od naše sagovornice broj posetilaca još uvek nije ograničen jer ne ugrožava ovaj nacionalni park ali sve se radi planski. Pored redovnih planskih dokumenata koje JP „Nacionalni park Đerdap“ izrađuje svake godine, radi se i Plan upravljanja posetiocima, upravo zbog održivog razvoja. On podrazumeva da se za svaku lokaciju uradi noseći kapacitet u jednom trenutku u određenom periodu. S’ obzirom na to da je reč o veoma specifičnom vidu turizma, ova praksa će biti nastavljena jer sve treba raditi sa merom. Kako kažu u ovom Nacionalnom parku, to je i poenta. Ni u čemu ne treba preterivati jer jedino na takav način posetioci mogu istinski uživati.
Broj posetilaca ovog nacionalnog parka ne može se sa sigurnošću reći jer JP „Nacionalni park Đerdap“ registruje samo one posetioce koji su korisnici njegovih usluga kao što su uređene pešačke staze, stručna pratnja, terensko vozilo i sl. i ono što je evidentno je da se iz godine u godinu broj ljudi koji posećuju ovu destinaciju povećava za 30 do 55 odsto. Do relanog broja došlo bi se sabiranjem broja posetilaca opština Golubac, Majdanpek i Kladovo, što u ovom trenutku nije moguće. Trend povećanja broja posetilaca za ovo javno preduzeće veoma je važan jer pokazuje da ljudi sve više sluha imaju za zaštićena područja.
Rukovodeći se izrekom da se dobar glas daleko čuje domaćini su se potrudili da imaju valjanu ponudu. A da to jeste tako, potvrđuje i činjenica da se ljudi svojim kućama vraćaju sa osmehom na licu, novim iskustvom, mnoštvom fotografija koje s’ ponosom pokazuju svojim rođacima, prijateljima, kolegama i koleginacama i što je najvažnije, lepotom zauvek upisanom u dušu.
Verovatno ta lepota božijom rukom naslikana, trgne ljude, pa i oni sa lošim navikama ne žele da svoje prisustvo obeleže gomilama smeća. U ovom javnom preduzeću kažu da gotovo da nemaju loših iskustava sa bahatim gostima, a sami zaposleni često obilaze staze kojima turisti idu u pohode i organizuju akcije sakupljanja onog smeća koje slučajno, a ređe namerno, završi u nedrima Nacionalnog parka Đerdap.
Posetu zaštićenom području treba najaviti
Iskusni turisti pre nego se odluče da posete neku destinaciju istraže mesto na koje su se uputili kako bi znali šta nikako ne bi trebali da propuste, gde mogu da odmore, da ostave svoje automobile ukoliko nije reč o organizovanom obilasku i sl. Ipak, pre nego se upute ka Istočnoj Srbiji, u želji da posete ovaj dragulj u kruni prirodnih lepota naše zemlje, potrebno je da najave svoju posetu zaštićenom području. Domaćini su se potrudili da sve informacije o ponudi i principu najave postanu dostupne preko web stranice https://npdjerdap.rs/ i društvenih mreža. Na tablama koje je postavio Nacionalni park istaknuti su kontakti koji su uvek na raspolaganju gostima.
A kada se i ove formalnosti završe, slede aktivnosti koje ostavljaju bez daha i zaustavljaju vreme. Govorimo o upoznavanju najlepših delova Nacionalnog parka Đerdap. Tu se ne misli samo na prirodne, već i na kulturne znamenitosti koje čine sastavni deo ovog zaštićenog područja.
– Karakteristika našeg Nacionalnog parka ogleda se u tome što se on može upoznati pešačenjem lepo uređenim, širokim stazama ali i sa vode, plovidbom Dunavom ili iz ptičje perspektive, odnosno sa vidikovaca koje bi turisti obavezno trebali da posete. Kombinovanje različitih aktivnosti daje više mogućnosti i načina da se ovo zaštićeno područje upozna. Upravo po tome smo i specifični. Bezbednost posetilaca nam je uvek na prvom mestu i zbog toga ne prepuštamo slučaju da se oni nađu u neobezbeđenom području, objašnjava Manojlovićeva.
Područje Đerdapa – prvi geopark u Srbiji
Područje Đerdapa je, odlukom Izvršnog saveta Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu – UNESKO od 10. jula 2020. godine, upisan na listu UNESCO GLOBAL GEOPARKS i proglašen prvim geoparkom u Srbiji. Na ovom plenarnom zasedanju Izvršnog saveta UNESKA, potvrđena je odluka Saveta ove organizacije za globalne geoparkove o izboru Geoparka Đerdap za jednog od 15 novih geoparkova u svetu.
Geoparkovi su jedinstvena, geografski celovita područja koja se odlikuju lokalitetima i pejzažem od međunarodnog geološkog značaja, ali istovremeno i sa izuzetnim prirodnim i kulturnim nasleđem. Geopark Đerdap obuhvata izvanredne lokalitete i fenomene geološkog karaktera.
Najupečatljiviji prirodni fenomen je Đerdapska klisura koja je, sa dužinom od preko 100 kilometara, najduža klisura u Evropi. Sastoji se od četiri manje klisure i tri kotline – Golubačka klisura, Ljupkovska kotlina, klisura Gospođin Vir, Donjomilanovačka kotlina, Kazanska klisura, Oršavska kotlina i Sipska klisura. Na ovom prostoru Dunav je svojom snagom duboko isklesao snažne kamene planine Južnih Karpata, gde je, otkrivajući izuzetne lepote geonasleđa, ostavio iza sebe „knjigu geološke evolucije Zemljine kore na Dunavu od proterozoika do poslednjeg ledenog doba“, referentne lokalitete za srpsku geološku zajednicu i istorijski važnu lokaciju za razvoj paleontologije, sedimentologije, hidrogeologije i geomorfologije.
Područje Đerdapske klisure, najduže klisure probojnice u Evropi, odlikuje se složenim reljefom sa mrežom klusura, kanjona i dubokih uvala, ali sadrži lokalitete i segmente koji predstavljaju značajna svedočanstva o geološkom i geomorfološkom razvoju Zemlje. Zato ne čudi prisustvo brojnih kraških pojava, lokaliteta geološkog karaktera zaštićenih kao zaštićena područja – spomenici prirode „Prerasti u kanjonu Vratne“ čiji upravljač JP „Srbijašume“, „Prerast Šuplja stena“ kojim upravlja Turistička organizacija Opštine Majdanpek, „Tunelska pećina Prerast u kanjonu Zamne“ čiji upravljač je Turistička organizacija Opštine Negotin i „Blederija“ kojim upravlja Turistička organizacija Opštine Kladovo, kao i zaštićena područja od lokalnog značaja – Spomenici prirode „Rajkova pećina“, „Bigrena akumulacija kod manastira Tumane“ i „Bigrena akumulacija Beli Izvorac“ koja su, pored područja Nacionalnog parka „Đerdap“ obuhvaćena Geoparkom.
Zbog specifičnog geografskog položaja, blage klime i raspoloživih, raznolikih prirodnih resursa, ovo područje je bilo milenijumsko naselje nekoliko civilizacija, koja datiraju iz vremena mezolita – Lepenski Vir, oko 9500-5500 pre n.e., eneolita – najstariji rudnik u Evropi – Rudna Glava kod Majdanpeka, oko 5000 godina pre n.e., kao i iz rimskog, vizantijskog i turskog perioda – Trajanova tabla, tvrđave Golubački grad i Fetislam, Diana, a tu su i tradicionalne kuće, crkve i manastiri.
Proglašenje područja Đerdapske klisure i njenog zaleđa – delova planinskih masiva Kučaj i Miroč, za prvo područje u Srbiji koje je upisano na listu UNESKO Globalna mreža geoparkova, rezultat je višegodišnjeg rada i angažovanja državnih organa i stručnjaka.
-Dobijanjem stausa geoparka, Nacionalni park Đerdap postao je deo evropske i svetske mreže geoparkova. To je veoma važno jer je reč o povezivanju na svetskom nivou zbog prepoznatih geoloških, prirodnih i kulturnih vrednosti na globalnom nivou. Ta prepoznatljivost na geografskoj karti sveta doneće nam dosta dobrog jer praksa pokazuje da veliki broj posetilaca prati baš ovakva područja. To znači dobrobit za lokalno stanovništvo i lokalnu ekonomiju jer se u geoparkovima ističe baš ono što je lokalno, tradicionalno i originalno i svi oni koji nude takve proizvode i usluge imaće dobrobit. Pošto nas je stručno telo UNESKO predložilo za dobijanje statusa geoparka očekuje se i konačna odluka na zasedanju koje je pomereno zbog aktuelne situacije sa korona virusom, objašnjava Sanja Manojlović.
Na pitanje da li lokalno stanovništvo i sada može da oseti pozitivne efekte koje turizam donosi, naša sagovornica kaže da je mnogo truda uloženo da se svi zajedno uključe u turističku ponudu Nacionalnog parka Đerdap. Ovo javno preduzeće upravo iz tih razloga ima odličnu saradnju sa turističkim organizacijama svih opština na teritoriji ovog nacionalnog parka. Zbog toga se intenzivno radi na zajedničkim promocijama u koje su uključeni Golubačka tvrđava, Lepenski vir i dr.
Centar za posetioce je Nacionalni park u malom
Prošle godine preuređen je i Centar za posetioce i sada je on smislena celina koja na malom prostoru predstavlja Nacionalni park i njegove najzačajnije vrednosti. Podeljen je na četiri celine – geologija, turizm, bidiverzitet i kultura.
Izložbena postavka u Centru za posetioce Nacionalnog parka Đerdap u Donjem Milanovcu prikazuje geološku građu područja, raznovrsnost i bogatstvo živog sveta, najznačajnije kulturno-istorijske znamenitosti, kao i turističke atrakcije najvećeg nacionalnog parka u Srbiji i budućeg geoparka. Izložene eksponate prate objašnjenja na srpskom i engleskom jeziku, a taktilnu postavku i tekstovi na Brajevom pismu. Vizuelno-tekstualni i multimedijalni prikaz jedinstvenosti područja Đerdapa ima za cilj povećanje svesti o potrebi ekološkog pristupa pojedinaca i društva u očuvanju prirodnog okruženja, geološkog nasleđa i kulturne baštine.
Foto ilustracije atraktivnih objekata geodiverziteta i geonasleđa, uzorci stena, minerala, kristala i fosila u delu postavke posvećene geonasleđu Geoparka Đerdap, otkrivaju vremenski neponovljivu celinu i neverovatan svet koji nas okružuje i istovremeno dokumentuju geološko bogatstvo ovog područja. Interaktivna taktilna postavka fosila namenjena je kako slabovidim i slepim osobama, tako i širokoj publici, sa idejom da posetioci „komuniciraju” sa eksponatima.
Autor: Jasna Bajšanski
Foto: Arhiva JP „Nacionalni park Đerdap“.