Prouzrokovači oboljenja (patogeni) su jedan od značajnih limitirajućih faktora u proizvodnji crnog luka.
Prisustvo patogena zavisi od klimatskih uslova tokom vegetacione sezone, osetljivosti gajenog sortimenta, primenjene agrotehnike i regiona gajenja.
ČITAJTE I: Javni poziv za besplatnu kontrolu plodnosti zemljišta u Vojvodini
U Republici Srbiji najznačajniji prouzrokovači bolesti lista crnog luka prouzrokovane fitopatogenim gljivama su:
- Peronospora destructor (Berk.) – Prouzrokovač plamenjače crnog luka
- Alternaria porri (Ellis) – Prouzrokovač crne pegavosti lista luka
- Stemphylium spp – Prouzrokovač sušenja lista crnog luka
- Botrytis squamosa, Botrytis cinerea – Prouzrokovači lisne pegavosti luka
Usevi crnog luka nalaze se u različitim fazama razvoja 9 i više formiranih listova (BBCH 19). Povoljni klimatski uslovi u prethodnom vremenskom periodu 01.07.2024. i 02.07.2024. (temperatura, period vlaženja lista i relativna vlažnost vazduha) doprineli su ostvarivanju uslova za infekcije i daljem razvoju pomenitih patogena (izvor: KiTeh meteorološke stanice).
Peronospora destructor (Berk.) – Prouzrokovač plamenjače crnog luka
U našim agroekološkim uslovima pojavljuje se svake godine u različitom intenzitetu. Pripada grupi destruktivnih patogena što se moglo videti tokom proizvodne 2023. godine kada je beleženo prisustvo na skoro svim parcela na teritoriji AP Vojvodine.
Simptomi oboljenja:
Početni simptomi su blede mrlje, ovalne ili izdužene. U uslovima visoke vlažnosti (preko 95%, najmanje 6h) i povećane temperature, na listovima ovih biljaka uočava se prljavo sivoljubičasta prevlaka, koju čine konidiofore i konidije patogena. Na mestima infekcije lisno tkivo nekrotira usled čega nastaju kraće ili duže pege, koje se šire od vrha ka osnovi lišća. Obolelo lišće gubi turgor, vene i kasnije se suši. Parazit se u usevu brzo širi i za kratko vreme zahvati čitav usev. Obolele biljke izgledaju kao vatrom spaljene, te je bolest dobila ime ,,plamenjača”. Iz lista, P. destructor se spušta u glavicu i kasnije takve biljke propadaju u polju i tokom skladištenja.
Alternaria porri (Ellis) – Prouzrokovač crne pegavosti lista luka
Bolest koju prouzrokuje Alternaria porri se smatra ozbiljnim problemom u prozvodnji. Poslednjih godina u našoj zemlji preuzima primat i postaje jedna od najdestruktivnijih bolesti, naročito crnog luka.
Simptomi oboljenja:
Simptomi se ogledaju u vidu vodenih lezija sa belim centrom u sredini pege, koje postaju ugnute i brzo se šire ka vrhu i osnovi lista. Lezije se uglavnom pojavljuju na starijem lišću i kako bolest napreduje vremenom poprimaju ljubičastu boju. Pege su izdužene i često oivičene žutim oreolom. Na listovima se može javiti veliki broj pega, tako da čitav usev dobija purpurnu boju, listovi se suše i lome. Samim tim, sprečava se formiranje i fiziološko sazrevanje lukovice koji se otežano skladište.
Stemphylium spp – Prouzrokovač sušenja lista crnog luka
Fitopatogena gljiva Stemphylium spp. dovodi do prevremenog sušenja (defolijacije lista), čineći tako usev podložnijim napadu drugih patogena tokom vegetacije i u skladištu. U proizvodnji lukova, često i lako može da se zameni sa simptomima crne pegavosti koju prouzrokuje gljiva A. porri.
Simptomi oboljenja:
Početni simptomi bolesti na listovima karakteriše pojava sitnih žutih do naranžastih pega, promera 2-3 mm u prečniku, koje vremenom postaju izdužene, ovalne, ulegnute i poprimaju prljavo belu do sivu boju i dostižu veličinu i preko 4 -5 cm, u kojoj dolazi do sporulacije gljive u centru pege. Stemphylium lista je ograničen samo na listove i cvetonosno stablo. Bolest se najviše zapaža na starijim listovima luka. Karakterističan simptom je progresivna nekroza lista, koja počinje od vrha (,,tip burn’’). Pomenuta nekroza povezana je sa nespecifičnim toksinima (SV-toksn I i SV-toksin II) koje proizvodi gljiva nakon infekcije. Usled razvoja bolesti, dolazi do desikacije i prevremenog starenja, smanjuje se porast i veličina glavice, a samim tim značajno utiče i na prinos.
Botrytis squamosa, B. Cinerea – Prouzrokovači lisne pegavosti luka
Patogeni prouzrokovači lisne pegavosti luka, javljaju se svuda gde se gaji luk. U povoljnim uslovima za razvoj patogena dolazi do propadanja lisne mase, što dovodi do smanjenja prinosa i kvaliteta lukovica. Lukovice mogu biti napadnute direktno u polju ili tokom čuvanja u skladištu. Često se simptomi truleži glavica primećuju tek prilikom skladištenja.
- B. squamosa – simptomi bolesti se manifestuju na listovima u vidu beličastih pega veličine 1-3 mm, ovalnog oblika okruženih oreolom sivkasto zelene boje. Pojava navedenog oreola je karakterističan simptom obolenja, jer slične simptome mogu prouzrokovati tripsi, mehanička oštećenja i pojedini herbicidi. Opisane promene se često pojavljuju samo sa jedne strane lista i to na onoj strani koja je okrenuta dominantnim vetrovima. Vrhovi unutrašnjih i starijih listova dobijaju braon boju, sasuše se i izumiru.
- B. cinerea – smatra se parazitom slabosti. Simptomi obolenja se najčešće ispoljavaju pojavom truleži glavica i slična je onoj koju prouzrokuje B. allii, ali na truloj glavici retko dolazi do sporulacije i ne stvaraju se sklerocije.
Kontrola oboljenja
U cilju zaštite crnog luka od patogena, proizvođačima se preporučuje da sprovedu fungicidni tretman na bazi a.m. propamokarb–hidrohlorid+fluopikolid (karenca 7 dana) ili fluazinam+metalaksil-M (karenca 14 dana). Registrovani fungicidi iz grupe botriticida, a.m. ciprodinil + fludioksonil (karenca 14 dana) u narednom periodu doprinoće zaštiti luka od prouzrokovača truleži.
Crni luk ima povećane zahteve za hranivima. Hraniva treba da su u lako pristupačnom obliku, u zoni korenovog sistema. Usvajanje hraniva tokom vegetacionog perioda je vrlo različito, do faze tri lista crni luk usvaja male količine, jer se vrši obrazovanje korenovog sistema kod proizvodnje iz semena. Nakon toga nastupa intezivno usvajanje hraniva, jer se vrši obrazovanje lisne mase. Zrenjem lukovice intezitet usvajanja hranljivih materija opada. U proizvodnji lukovica iz semena potrebe za hranivima su znatno veće nego pri proizvodnji iz arpadžika.
Obzirom da prolećni (jari) crni luk ulazi u završnu fazu razvoja od velike je važnosti primeniti i folijarnu prihranu preko lista naročito unos mikro i makro elemenata. Preporuka kompanije KITE DOO u cilju podizanja odbrambenih mehanizama biljaka crnog luka je upotreba preparata AminoPro (https://www.kitedoo.rs/agronomija/aminopro/). Navedeni preparat primenjuje se u količini od 1-3 l/ha, u toku vegetacije u svim kritičnim fazama vegetativnog ciklusa kada usevima trebaju odmah dostupne hranljive materije.
Kalcijum kao važan element u ishrani biljaka veoma je bitan element u krajnjim fazama razvoja crnog luka. Naročito kod primene mehaničkog vađenja, kada kalcijum ugrađen u ćelije daje čvrstinu, a time smanjuje mogućnost mehaničkih oštećenja (nagnječenja). Preporuka kompanije KITE DOO, 4 nedelje pred vađenje je primena Mainstay Ca (https://www.kitedoo.rs/agronomija/mainstay-ca/), folijarnom primenom u dozi od 2-3 l/ha.
Zaprati Agroportal znanje je moć na Instagramu
Lajkuj Agroportal znanje je moć na Facebooku
Za detaljne informacije – Pozovite sektor “AGRONOMIJA” kompanije KITE DOO:
Severna Bačka: 062/80 15 892
Severna Bačka i Severni Banat: 063/291 312
Zapadna Bačka: 069/10 22 979
Srednji Banat i Južna Bačka: 069/20 10 047
Zapadna Bačka i Južna Bačka: 063/563 891
Srem i Mačva: 063/291 389
Južni Banat: 063/86 57 728
Menadžer programa trgovine semenom i semenskom proizvodnjom: 063/ 443 973
Menadžer programa trgovine merkantilnom robom: 062/ 801 58 91
Stručna podrška: 063/ 865 77 21 ; 063/ 291 168
Izvor: master inženjer poljoprivrede Ana Takač, KITE DOO