Ribarstvo u Srbiji podrazumeva proizvodnju riba – avkakulturom, izlov iz otvorenih voda odnosno reka i jezera i preradu. Akvakultura je zastupljena sa proizvodnjom riba namenjenih uglavnom za konzum. Sem toga, male količine proizvede se i za potrebe poribljavanja, kao i ukrasnih vrsta za akvaristiku i vodene bašte. Prof. dr Zoran Marković, oslanjajući se na podatke Republičkog zavoda za statistiku, kaže da je na šaranskim ribnjacima u 2018. godini proizvedeno 5.420 tona konzumne ribe, pre svega šarana, na pastrmskim 1.919 tona konzumne pastrmke, a iz otvorenih voda izlovljeno 2.083 tone konzumne ribe. Sve zajedno u 2018. godini iz domaćih resursa dobijeno je 9.422 tone ribe, što je 1,3 kilograma po glavi stanovnika u Srbiji. Međutim, treba imati u vidu da su realno količine ribe veće u odnosu na one koje su evidentirane u RZS-u, jer se deo ribe prodaje van legalnih tokova. U preradi uglavnom dominiraju vrste koje se ne proizvode u Srbiji poput lososa, tune, bakalara, a koje se najviše uvoze iz Norveške, Španije i Indonezije, zatim prerade, uglavnom kao filet koji može biti svež, rashlađen, smrznut i dimljen ili konzervišu, a zatim izvoze na tržište Italije, Francuske i Danske. Količina ovako prerađene ribe je oko 2.000 tona u poslednje tri godine.
Površine pod šaranskim ribnjacima u poslednjih 10 godina su, kako kaže zvanična statistika, između 6.492 i 8.940 hektara. Nezvnično, njihova ukupna površina je između 14.000 i 15.000 hektara. Od toga, oko 25 odsto je van upotrebe. Zvanično, u poslednjih 10 godina površine pod pastrmskim ribnjacima prostiru se između 33.255 i 81.411 kvadratnih metara. Nezvanično, reč je o površini od oko 14 hektara. Šaranski ribnjaci su uglavnom koncentrisani na prostoru AP Vojvodine , a pastrmski u brdsko-planinskim krajevima Srbije, pre svega zapadne i istočne. Na pastrmskim ribnjacima uzgaja se kalifornijska pastrmka, a na šaranskim, pored šarana koji je apsolutno dominantan tu su i prateće vrste kao što su beli i sivi tolstolobik, beli amur, a od grabljivica som, smuđ i štuka.
-Prosečan prinos u ribnjacima veoma varira, a u zavisnosti od tehnologije koja se primenjuje, vrste i kvaliteta hrane koja se koristi za prihranu riba, kvaliteta mlađi, prisustva bolesti, pritiska ribojedih vrsta ptica i sisara, stanja proizvodnih ribnjačkih objekata itd. Na šaranskim ribnjacima sa poluintenzivnom proizvodnjom prinos može biti manji od jedne ali i veći od dve tone po hektaru. Na pastrmskim ribnjacima to je od 20 kg/m3 vode, pa i do više 50 kg/m3 vodene zapremine. Kvalitet šarana je jedan od najboljih u Evropi, posebno onog koji se gaji uz prihranu ekstrudiranom hranom kao i kvalitet pastrmki, kaže prof. dr Zoran Marković.
Osim iz ribnjaka, na našem tržištu mogu se kupiti i rečne i jezerske ribe. Od oko 100 vrsta riba koje nastanjuju vode naše zemlje, većina su autohtone.
-Međutim, zbog sve većeg „pritiska“ čoveka na ihtiofaunu 63 vrste su pod određenim režimom zaštite, 34 u statusu strogo zaštićenih i 29 vrsta sa statusom zaštićenih divljih vrsta. Na žalost, zbog različičtih razloga više vrsta je introdukovano u naše vode, poput jezerske zlatovčice, potočne zlatovčice, pastrmskog grgeča, sunčanice, belog i sivog tolstolobika, srebrnog karaša, amurskog čabačoka, amurskog spavača… Među njima je i jedan broj, kao što je američki somić, u izraženoj kompeticiji sa autohtonim vrstama riba, kaže prof. dr Zoran Marković.
Ovaj naš uvaženi stručnjak za ribarstvo potvrdno je odgovorio na pitanje da li se riblji fond u rekama smanjuje i obrazložio da tome doprinose izmene biotopa izgradnjom brana i nasipa, iskop i izgradnja cevovoda za potrebe izgradnje malih hidrolektrana, ugrožavanje kvaliteta vode, unošenje alohtonih vrsta riba, prenošenje bolesti i parazita i povećanje pritiska na riblje resurse od strane čoveka i životinja.
Kako do privredne i zdravstve dobrobiti?
Ribarstvo bi, s obzirom na resurse kojima raspolažemo, kao i pozitivne efekte koji bi vrlo brzo mogli da donesu kako privrednom, tako i zdravstvenom statusu stanovnika Srbije, moralo da zauzme značajnije mesto u našoj zemlji. Da bi se to dogodilo potrebno je napraviti mnoge korake.
-Neophodno je pojednostaviti procedure podizanja novih ribnjaka, smanjiti troškove proizvodnje putem smanjenja inputa u ukupnim troškovima. Primera radi, smanjiti opterećenja za vodu od strane JVP – „Srbija vode“ ali i štete koje ribnjaci trpe od, često zaštićenih, ribojednih vrsta ptica i sisara, a uz finansijsku podršku kakvu recimo ima Republika Hrvatska. Potrebno je uvesti strožije kontrole uvoza ribe, prilikom kojih se često ne prikazuju realna stanja količina, što je pre svega vezano za uvoz žive ribe. Takođe je neophodno da Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede poveća podsticaje za kilogram proizvedene konzumne ribe jer su sadašnje subvencije svega 10 dinara po kilogramu, što čini oko tri odsto veleprodajne cene šarana i pastrmke, kaže prof. dr Zoran Marković sa beogradskog Poljoprivrednog fakulteta.
Naš sagovornik smatra da uzimajući u obzir činjenicu da podsticaje za izgradnju novih ribnjaka, kao i rekonstrukciju postojećih koji su zaživeli na teritoriji Vojvodine, treba proširiti na celu državu. Ova mera posebno je važna kada se ima u vidu činjenica da samo na prostoru Banata postoje ogromne neplodne površine, više od 100.000 hektara, čija bi se plodnost unapredila izgradnjom šaranskih ribnjaka i korišćenjem tih površina najkraće dve decenije. To je od izuzetne važnosti i morao bi biti nacionalni interes. Prošle godine podrška odgajivačkim programima u oblasti selekcije riba bila je svega 3, 5 miliona dinara i nju je, kako naglašava Marković, neophodno povećati ali i podsticati preradu i izvoz ribe sa domaćih ribnjaka, podržati unapređenje znanja kroz usavršavanje trenutno malog broja stručnjaka koji se bave gajenjem riba. Neophodno je raditi na sistemskim rešenjima i u tom smislu doneti Strategiju za razvoj ribarstva i izraditi Akcioni plan. To bi nam omogućilo korišćenje stranih predpristupnih fondova, poput Fonda za pomorstvo i ribarstvo EU. Sve ovo, kao i čitav niz drugih bitnih koraka Srbija bi morala preduzeti što pre sa akcentom na podsticanje potrošnje ribe, a u cilju unapređenja zdravstvenog statusa stanovništva.
Šta preti uspešnoj proizvodnji ribe?
U poslednjih nekoliko godina dospeće raznih virusnih bolesti na naše prostore, poput koi herpes viroze i spavajuće bolesti na šaranskim ribnjacima, kao i zarazne nekroze gušterače na pastrmskim ribnjacima, velika opterećenja za korišćenje vode, odsustvo podsticaja u proizvodnji, a koji bi bili adekvatni podsticajima u drugim zemljama koji su nam konkurentne na domaćem i stranom tržištu, sve izraženiji problem sa nedostatkom radne snage za fizičke poslove na ribnjacima i prevoz ribe u periodima pikova plasmana ribe, nedostatak obrtnih sredstava, nelojalna konkurencija ribe iz uvoza koja je često znatno lošijeg kvaliteta i nižih cena, štete prouzrokovane pticama, sisarima i ljudskom krađom, navika korišćenja konzumnog šarana po tradicionalnim običajima veće kilaže, a koji je inače lošijeg kvaliteta i za čiju proiozvodnju su potrebne 3 godine, klimatske promene koje uslovljavaju nedostatak vode na pastrmskim ribnjacima, kao i visoke temperature vode tokom letnjeg perioda u šaranskim ribnjacima, najprisutniji su problemi u proizvodnji ribe koje navodi prof. dr Zoran Marković.
Autor: Jasna Bajšanski
Foto: Zoran Marković